การใช้อีทีฟอนต่อทุเรียนสดในโรงคัดบรรจุเพื่อการส่งออกและการตรวจสอบการตกค้างของสาร

              การใช้และการตรวจสอบการตกค้างของสารอีทีฟอนต่อทุเรียนสดในโรงคัดบรรจุเพื่อการส่งออก        Application and Residue Analysis of Ethephon on Fresh Durian in Packing House for Export

เกรียงไกร สุภโตษะ  วีรยุทธ สุทธิรักษ์  ศิรกานต์ ศรีธัญรัตน์  ทรรศน์สรัล รัตนทัศนีย  Kreangkai Supatosa1 Weerayuth Suttirak  Siragan Srithanyarat  Tasrun Ratanathusnee

คำนำ

ทุเรียนเป็นผลไม้ส่งออกที่ส าคัญของประเทศไทย ในปี พ.ศ. 2559 ประเทศไทยมีผลผลิตทุเรียน 522 พันตัน มีปริมาณผลทุเรียนสดส่งออก 40.36 หมื่นตัน มูลค่า 17.51 พันล้านบาท ตลาดส่งออก ผลทุเรียนสดที่ส าคัญ คือ จีนและฮ่องกง มีมูลค่าส่งออกในปี พ.ศ. 2559 เท่ากับ 8.97 และ 4.95 พันล้านบาท คิดเป็น 51.25 และ 28.29 เปอร์เซ็นต์ของมูลค่าส่งออกผลทุเรียนสดทั้งหมด ตามลำดับ (กระทรวงพาณิชย์, 2560; ส านักงานเศรษฐกิจการเกษตร, 2560) เพื่อให้ทุเรียนของประเทศไทยยังคงความเป็นหนึ่งด้านการ ส่งออก กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จึงก าหนดมาตรฐานสินค้าเกษตรที่ครอบคลุมตั้งแต่การจัดการในสวน ทุเรียนถึงการส่งออก และการก าหนดกฎหมายหรือข้อก าหนดระหว่างประเทศ เพื่อเป็นเครื่องมือในการ ควบคุมและส่งเสริมการผลิตทุเรียนให้มีคุณภาพเป็นไปตามมาตรฐาน ปลอดภัยต่อผู้บริโภค รวมถึงปูองกัน ความเสียหายที่อาจจะเกิดแก่เกษตรกรหรือกิจการค้า หรือเศรษฐกิจของประเทศ และเพื่อให้สอดคล้องกับ พันธกรณีระหว่างประเทศ อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันการส่งออกผลทุเรียนของประเทศไทยยังคงประสบปัญหา โดยเฉพาะปัญหาการเก็บเกี่ยวผลทุเรียนอ่อนและผลทุเรียนไม่สุกเมื่อถึงประเทศปลายทาง และปัญหา สารเคมีตกค้างในผลทุเรียนเกินค่ามาตรฐานหรือข้อก าหนดของประเทศคู่ค้า โดยเฉพาะสารเคมีที่ใช้ใน กระบวนการผลิตของโรงคัดบรรจุ ท าให้เกิดความเสียหายในเชิงธุรกิจและขาดความน่าเชื่อถือในคุณภาพ สินค้า

        การผลิตทุเรียนเพื่อการส่งออก ผู้ประกอบการโรงคัดบรรจุนิยมใช้สารอีทีฟอน (Ethephon) เพื่อ กระตุ้นการสุกของผลทุเรียน แต่สารอีทีฟอนเป็นสารเคมีที่มีความเป็นพิษต่อมนุษย์และสามารถตกค้างใน ผลิตผลทางการเกษตรได้หากใช้เกินมาตรฐาน (Environmental Protection Agency, 1995; European Food Safety Authority, 2008; European Food Safety Authority, 2009) จึงมีกฎหมายก าหนดค่า ปริมาณการตกค้างสูงสุด (Maximum Residue Limit; MRL) ของสารอีทีฟอนในผลทุเรียน คือ สหภาพ ยุโรป ก าหนดค่า MRL ของสารอีทีฟอน ไม่เกิน 0.05 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม (European Commission, 2017) ประเทศไทยและฮ่องกง ก าหนดค่า MRL ของสารอีทีฟอน ไม่เกิน 2 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม (ส านักงาน มาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ, 2559; Centre for Food Safety, 2017) ทั้งนี้ผลทุเรียนสด ส่งออกจากประเทศไทยมีข้อมูลการตรวจพบสารอีทีฟอนตกค้างเกินค่า MRL ของสหภาพยุโรป จ านวน 1 ครั้ง (Anastassiades et al., 2008) และฮ่องกง จ านวน 2 ครั้ง (ฝุายการเกษตรประจ ากงสุลใหญ่, 2559; Centre for Food Safety, 2016) ท าให้จีนและฮ่องกงก าหนดบทลงโทษผู้จ าหน่ายผลทุเรียนที่ตรวจพบ สารอีทีฟอนเกินค่า MRL ซึ่งมีผลกระทบโดยตรงต่อการส่งออกผลทุเรียนสดของประเทศไทย

         การศึกษาการใช้สารอีทีฟอนกับผลทุเรียนสดที่ขนส่งทางเครื่องบิน มีค าแนะน าให้จุ่มผลในสารอีทีฟอน ความเข้มข้น 0.10 - 0.20 เปอร์เซ็นต์ หรือปูายขั้วด้วยสารอีทีฟอนความเข้มข้น 1 เปอร์เซ็นต์ (ศูนย์วิจัย พืชสวนจันทบุรี, 2547) แต่ยังไม่มีการศึกษาในโรงคัดบรรจุผลทุเรียนเพื่อการส่งออกด้วยวิธีการขนส่งทางเรือ ซึ่งต้องค านึงถึงคุณภาพของผลทุเรียนจากสวน กระบวนการผลิตของโรงคัดบรรจุสภาวะการขนส่งทางเรือ คุณภาพของผลทุเรียนที่ประเทศปลายทาง และปริมาณสารอีทีฟอนตกค้างในผลทุเรียน ดังนั้น จึง ด าเนินการศึกษาวิธีการใช้และอัตราการใช้สารอีทีฟอนที่เหมาะสมกับกระบวนการผลิตของโรงคัดบรรจุเพื่อ การส่งออก และเพื่อวิเคราะห์ปริมาณสารอีทีฟอนตกค้างและผลกระทบต่อคุณภาพของผลทุเรียน

สรุปผลการทดลอง

1. วิธีการใช้และอัตราการใช้อีทีฟอนที่แนะน าให้ใช้ในกระบวนการผลิตของโรงคัดบรรจุเพื่อการ ส่งออก คือ การปูายขั้วด้วยสารอีทีฟอนความเข้มข้น 26 – 52 เปอร์เซ็นต์ หรือจุ่มผลในสารอีทีฟอนความเข้มข้น 0.05 –0.10 เปอร์เซ็นต์ ร่วมกับปูายขั้วด้วยสารอีทีฟอนความเข้มข้น 26 เปอร์เซ็นต์

2. ผลทุเรียนพันธุ์หมอนทองที่เก็บเกี่ยวเพื่อจ าหน่ายต้องมีอายุผลหลังดอกบานอย่างน้อย 111 วัน และมีน้ าหนักเนื้อแห้งขั้นต่ำ 32 เปอร์เซ็นต์ แต่การบ่งชี้ความแก่ของผลทุเรียนด้วยวิธีการนับอายุผลหลัง ดอกบานมีความคลาดเคลื่อนได้ เนื่องจากความแก่ของผลทุเรียนผันแปรตามสภาพแวดล้อมของพื้นที่ปลูก ดังนั้น การพิจารณาความแก่ของผลทุเรียนควรใช้หลายๆ วิธีประกอบกัน ได้แก่ การนับอายุผลหลังวันดอกบาน การตรวจพินิจลักษณะภายนอกและลักษณะภายใน และการหาน้ำหนักเนื้อแห้ง

3. ผลทุเรียนพันธุ์หมอนทองอายุเก็บเกี่ยว 111 และ 118 วัน หลังดอกบาน ที่ใช้สารอีทีฟอนและ เก็บรักษาที่อุณหภูมิ 15±1 องศาเซลเซียส จะสุกในวันที่ 8 – 10 ของการเก็บรักษา และเนื้อทุเรียนสุกมี คุณภาพสำหรับการบริโภค

4. สารอีทีฟอนเป็นสารเคมีที่นำมาใช้ได้ในกระบวนการผลิตผลทุเรียนสดเพื่อการส่งออก แต่ต้องใช้ ด้วยวิธีการและอัตราความเข้มข้นที่เหมาะสม

5. โครงการวิจัยนี้ดำเนินการศึกษาในผลทุเรียนพันธุ์หมอนทองที่เก็บเกี่ยวจากสวนของเกษตรกรใน จังหวัดนครศรีธรรมราชและศึกษาในสภาพจำลองกระบวนการผลิตของโรงคัดบรรจุและการขนส่งทางเรือเท่านั้น

การนำไปใช้ประโยชน์

1. เป็นค าแนะน าให้กับเกษตรกรและผู้ประกอบการโรงคัดบรรจุผลทุเรียนส่งออก เพื่อเป็นแนวปฏิบัติ ที่ถูกต้องและเป็นการเพิ่มศักยภาพการส่งออกผลทุเรียนสดของประเทศไทยต่อไป

2. เป็นข้อมูลทางวิชาการ เพื่อใช้ประกอบการพิจารณาก าหนดมาตรฐานสินค้าเกษตรที่เกี่ยวข้อง และพันธกรณีระหว่างประเทศ ตลอดจนการแก้ไขปัญหาการส่งออกผลทุเรียนสดของประเทศไทย

3. เป็นแนวปฏิบัติในการตรวจประเมิน/ตรวจติดตามของผู้ตรวจประเมินกรมวิชาการเกษตร และ/ หรือ หน่วยรับรองภาคเอกชน ตามหลักปฏิบัติที่ดีส าหรับโรงคัดบรรจุผลไม้ (ผลไม้ที่ส่งออกทั้งผลและ เปลือก) และ/หรือ มาตรฐานสินค้าเกษตร เรื่อง การปฏิบัติที่ดีส าหรับโรงรวบรวมผักและผลไม้ (มกษ. 9047 – 2560) เพื ่อให้สามารถประเมินวิธีการคัดเลือกวัตถุดิบที ่มีคุณภาพ (ความอ่อน-แก่ของผลทุเรียน) และ ประเมินความเสี่ยงการตกค้างของสารอีทีฟอนในผลทุเรียน

เอกสารอ้างอิง

กระทรวงพาณิชย์. 2560. Export of Thailand classified by commodity – ผลไม้สด แช่เย็น แช่แข็ง และแห้ง. กระทรวงพาณิชย์. 2 หน้า.(http://www.ops3.moc.go.th/infor/hs/export/export_ commodity/report.asp, http://www.ops3 .moc.go.th/infor/menucomth/stru1_export/ export_topn_re/report.asp สืบค้นเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2560).

ฝุายการเกษตรประจ ากงสุลใหญ่. 2559. พบทุเรียนไทยในตลาดเมืองฮ่องกงมีสารตกค้าง Ethephonเกินมาตรฐาน ที่ก าหนด. หนังสือฝุายการเกษตรประจ ากงสุลใหญ่ ณ นครกวางโจว ที่ กษ 0215(6).01/313 ลงวันที่ 25 กรกฎาคม 2559. 3 หน้า.

ศูนย์วิจัยพืชสวนจันทบุรี. 2547. การตรวจสอบความแก่ การเก็บเกี่ยว และมาตรฐานคุณภาพทุเรียน. หน้า 61–65. ใน: เอกสารวิชาการล าดับที่ 13/2547 เรื่อง ทุเรียน. กรมวิชาการเกษตรกรุงเทพมหานคร.

ส านักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ. 2557. มาตรฐานสินค้าเกษตร เรื่อง ทุเรียน (มกษ. 3 –2556). ราชกิจจานุเบกษา. 131 (ตอนพิเศษ 31 ง): 1-14.

ส านักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ. 2559. มาตรฐานสินค้าเกษตร เรื่อง สารพิษตกค้าง : ปริมาณสารพิษตกค้างสูงสุด (มกษ. 9002 –2559). ราชกิจจานุเบกษา. 133 (ตอนพิเศษ 288 ง): 1-55.

ส านักงานเศรษฐกิจการเกษตร. 2560. สถิติการส่งออก – ข้อมูลการผลิตสินค้าเกษตร. ส านักงานเศรษฐกิจ การเกษตร. 2 หน้า.(http://www.oae.go.th/oae_report/export_import/export_result.php, http://www.oae.go.th/ewt_news.php?nid=13577 สืบค้นเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2560).

สุดารัตน์ สุตพันธ์. 2536. การเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบทางเคมีของเนื้อทุเรียนพันธุ์ชะนีและพันธุ์หมอนทอง หลังการเก็บเกี่ยว (วิทยานิพนธ์ปริญญาโท). มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กรุงเทพมหานคร. 79 หน้า.

Anastassiades, M.; D. Mack; B. Tasdelen; I. Sigalova; D. Kostelac and E. Scherbaum. 2008. Residueof highly polar pesticides in sample from the market. Chemisches und Veterinäruntersuchungsamt. 1 page. (http://cvuas.xn--untersuchungsmter-bw-nzb.de/pdf/EPRW08-SRM-highpolar.pdf accessed August 3, 2017).

Anastassiades, M.; D.I. Kolberg; A. Benkenstein; E. Eichhorn; S. Zechmann; D. Mack; C. Wildgrube; I. Sigalov; D. Dörk and A. Barth. 2017. EU reference laboratory for pesticides requiring single residue methods (EURL-SRM), Quick method for the analysis of numerous highly polar pesticides in foods of plant origin via LC–MS/MS involving simultaneous extraction with methanol (QuPPe-method). 76 pages. (www.eurl–pesticides.eu accessed November 1, 2017).

Centre for Food Safety. 2016. CFS follows up on unsatisfactory samples of Thai durian and salted fish. Food and environmental hygiene department. 1 page.(http://www.cfs.gov.hk/ english /press/20150612_0287.html accessed January 6, 2016).

Centre for Food Safety. 2017. Hong Kong pesticide MRL database. Food and Environmental Hygiene Department. 1 page. (http://www.cfs.gov.hk/english/mrl/mrl_report.php accessed May 26, 2017).

Environmental Protection Agency. 1995. Ethephon. Environmental Protection AgencyReport. 1-11.